چکیده مقالات دین پژوهی ( تاریخ قرآن‏ )

 

تحلیل آماری‏ مباحث تاریخ قرآن‏ در کتاب‏های علوم قرآنی

سیدعلی آفایی‏
در این مقاله سعی بر آن است تا با بررسی اجمالی کتابهای تاریخ قرآن و موضوعات مطرح شده در آنها، الگوی مناسبی برای مباحث «تاریخ قرآن» ارائه گردد. برای این منظور نخست پیشینه تاریخ قرآن در علوم قرآنی و اینکه چرا این مبحث «تاریخ قرآن» نامیده می‏شود و نیز موضعگیری اندیشمندان مختلف اعم از خاور شناسان و مسلمانان در این باره بحث و بررسی می‏شود تا جایگاه این دانش در میان سایر علوم قرآنی تبیین گردد.

ولایت

 

خبره شدن در مسأله ولایت

‏

حضرت فرمود: اى سلیم، این مسأله ولایت که خداوند آن را به شما شناسانده و بوسیله آن بر شما منّت گذاشته، از نظر خبره شدن از طلا و نقره مشکل‏تر است، و افراد کمى از امّت آن را مى‏شناسند. ام ایمن از دنیا رفت و با اینکه اهل بهشت است ولى آنچه خدا معرفت آن را به تو داده او نداشت. خدا را شکر کن و آنچه به تو عطا کرده و تو را به آن اختصاص داده با تشکّر حفظ کن.

اعجاز قرآن/ نظم‌آهنگ

 

مقصود از «نظم‌آهنگ»، آهنگِ برآمده از نظم حروف، کلمات، عبارات و آیات قرآن کریم است که در دوران معاصر، برخی پژوهشگران آن را از نخستین و اصیل‌ترین وجوه اعجاز قرآن کریم برشمرده‌اند. اصطلاح «نظم‌آهنگ» را برای نخستین بار در آثار معرفت می‌بینیم^[1]; اما پیش از وی طالقانی اصطلاح اعجاز در «آهنگ» را در همین معنا به‌کار برده است.^[2] این اصطلاح معادل «اعجاز النظم الموسیقی»^[3] و «الاعجاز فی نغم‌القرآن»^[4] است. این جنبه از اعجاز قرآن ریشه در آرای دانشمندان کهن دارد; اما تأکید بیشتر بر آن و کاوش در زوایای گوناگون آهنگهای برخاسته از آیات قرآن، به دوران معاصر مربوط می‌شود. گویا خطّابی نیز در طرح نظریه اعجاز از ناحیه تأثیر در جان و دل‌مخاطب، به همین جنبه از اعجاز قرآن نظر داشته‌است.^[5]

اعجاز قرآن/ غیبی

 

 اثبات وحیانی‌بودن قرآن با توجّه به بیان اخبار و امور ناپیدای گذشته، حال یا آینده جهان هستی در آن

 

واژه «غیب» بیان کننده هر آن چیزی است که در حضور انسان نباشد یا خارج از حوزه حواس و ادراک و علم او باشد. هنگامی که خورشید و جز آن از انظار پنهان گردد گفته می‌شود: غایب شد.^[1] برخی هر آنچه را از نظر آدمی پنهان است غیب می‌دانند; چه در ذهن باشد یا نباشد.^[2]
این واژه در بسیاری از آیات به همان معنای لغوی به‌کار رفته و در برخی از آنها خداوند با وصف «عَلاّمُ* الغیوب» یا «عالِمَ* الغَیب» (دانای امور نهانی) معرفی شده است. در برخی دیگر، دانش غیب مختص به خدا شمرده شده است: «ویَقولونَ لَولا اُنزِلَ عَلَیهِ ءایَةٌ مِن رَبِّهِ فَقُل اِنَّمَا الغَیبُ لِلّه» (یونس/ 10، 20) و در آیه‌ای دیگر کلیدهای غیب را نزد خدا می‌داند: «وعِندَهُ مَفاتِحُ الغَیبِ لا یَعلَمُها اِلاّ هُوَ». (انعام/6، 59) قرآن در برخی آیات به ذکر مصادیق غیب* الهی پرداخته است; مانند زمان بر پایی قیامت، زمان و مقدار ریزش باران، جنین داخل شکم مادر، کارهای آینده افراد و مکان مردن مردمان: «اِنَّ اللّهَ عِندَهُ عِلمُ السّاعَةِ ویُنَزِّلُ الغَیثَ‌ویَعلَمُ ما فِی الاَرحامِ وما تَدری نَفسٌ ماذا تَکسِبُ غَدًا وما تَدری نَفسٌ بِاَیِّ اَرض تَموتُ اِنَّ اللّهَ عَلیمٌ خَبیر» (لقمان/31،34)
کاربرد دیگر واژه غیب در قرآن، به معنای وحی است که در یک آیه آمده است: «وما هُوَ عَلَی الغَیبِ بِضَنین= و او بر غیب (وحی) بخیل نیست». (تکویر/81، 24) در این آیه همه قرآن پیش از آنکه بر زبان پیامبر(صلی الله علیه وآله)جاری شود مصداقی از غیب دانسته شده است.

جاودانگی قرآن، و حقیقت وحی

 

 

چکیده: جاودانگی و جامعیت قرآن به مفهوم فرامانی و فرامکانی بودن وعدم تأثیرپذیری آن از فرهنگ زمانه یا منبع هم عرض دیگری (= نفی پلورالیسم) در این نوشتار به یاری سه دسته از دلایل اثبات گردیده است.
آیات بسیاری که عزت، پایداری وجهان شمولی بشارت ها و بیم ها و پیام های قرآن و پیراستگی آن از هر گونه اختلاف و کاستی سخن می گویند دلایل قرآنی این مدعا هستند.
حدیث ثقلین و روایاتی که بر همواره تازه بودن قرآن، لزوم مراجعه بدان و عرضه احادیث بر آن دلالت دارند مستندات روایی این دعوی را تشکیل می دهند.

تحدی

 

تحدی : هماورد خواهی قرآن از منکران وحیانی بودن آن

تحدی از ریشه حدا (با آواز شتر را پیش‌راندن)[1] به معنای هماورد خواستن و به مبارزه طلبیدن[2]، برای ظاهر شدن عجز آن هماورد[3] و در اصطلاح عبارت است از مبارزه‌طلبی خدای متعالی از مخالفان رسول‌اکرم(صلی الله علیه وآله)که اگر آن حضرت را فرستاده خداوند نمی‌دانند، برای آنچه وی آورده است مانندی بیاورند.[4] قرآن‌کریم در آیات‌49‌قصص/28، 88 اسراء /17، 38 یونس/10، 34 طور/ 52، 13 هود/11 و 23 بقره/2، با هدف اثبات رسالت رسول‌اکرم(صلی الله علیه وآله) و وحیانی بودن قرآن از مخالفان وی خواسته است اگر در حقانیت رسالت آن حضرت شک دارند کتابی مانند قرآن یا 10‌سوره یا یک سوره یا سخنی مانند آن بیاورند. البته تحدی به پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله)اختصاص ندارد و معجزات همه پیامبران همراه با تحدی بوده است؛ برای نمونه، حضرت موسی با ساحران تحدی کرد[5] و فرمود: «اَلقوا ما اَنتُم مُلقون»(یونس/10، 80)، زیرا معجزه مشروط به ادعای نبوت، تحدی، عدم معارضه
دائرة المعارف قرآن کریم، جلد 6، صفحه 274
دیگران به سبب عجز و خارق‌العاده بودن است[6]؛ گرچه ابن حزم، شرطیت تحدی در معجزه را نپذیرفته است[7]، به هر روی، تحدی بر این قیاس استثنایی مشتمل است که اگر این کار از سوی خدا نباشد کاری بشری است و اگر چنین باشد شما هم که بشر هستید باید بتوانید همانند آن را بیاورید و اگر نتوانستید معلوم می شود معجزه* الهی‌است.[8]

اعجاز تشریعی قرآن

 

اعجاز تشریعی از جهت نو آوری‏های مفاهیم دینی است،بدین معنا که قرآن دردو قسمت معارف و احکام راهی پیموده که تا آن روز، بشریت‏بدان راه نیافته بود وبرای ابدیت‏بدون راه نمایی دین،دست‏یابی به آن امکان پذیر نیست.هستی شناسی‏قرآن،فراگیر و شامل و تشریعات آن همه جانبه و کامل است و از هر دو جهت‏بدون‏هیچ گونه کاستی بر بشریت عرضه شده است.
انسان هم واره پرسش‏هایی درباره هستی و راز آفرینش با خود داشته و پیوسته درتلاش بوده است تا پاسخ‏های قانع کننده‏ای برای آن بیابد،سؤال‏هایی از قبیل آن که‏از کجا آمده چرا آمده و به کجا می‏رود؟کوشش‏های او برای یافتن پاسخ‏هایی در این‏زمینه، مجموعه مسایل فلسفی را تشکیل می‏دهد که هدف آن‏ها پی بردن به رازهستی است.ولی آیا این کوشش‏ها به پاسخ قانع کننده‏ای رسیده است و تمامی‏جوانب این پرسش‏ها روشن شده است،یا آن که زوایای تاریک هم چنان در مسایل ومباحث انجام شده وجود دارد؟در این باره قرآن می‏فرماید: و ما اوتیتم من العلم الاقلیلا (1) ،هر آن چه از دانش به دست آورده‏اید اندکی بیش نیست‏».

معجزه علمی قرآن کریم ،محاسبه سرعت نور

 

چکیده

بالاترین سرعت درجهان طبیعت، یا همان سرعت نور درخلأ درسه آیه از آیات شریفه قرآن کریم (سوره یونس، آیه5 ،سوره انبیا، آیه33 وسوره سجده ،آیه5) اشاره شده که این مقدار ثابت اساسی جهانی را با حرکت سامانه زمین-ماه بیان فرموده است. تفسیرجدید ومبتنی برتئوری نسبیت که از این تعریف قرآنی ارائه شده، مقدار سرعت نور را برابر 299،792،5=c کیلومتر برثانیه به دست می دهد،که انطباق حیرت انگیزی با مقدار مورد قبول جهانی آن دارد. این نتیجه شگفت انگیز،در واقع تأکیدی بر یکپارچگی جهان مادی ،صحّت نظریه نسبیّت خاص وحقّانیت قرآن کریم است.

کلید واژه ها:

اعجازعلمی قرآن ، سرعت نور،نظریه نسبیت، سامانه زمین - ماه.

چند جمله در مورد عید قربان

 

از ابو عبد اللَّه صادق (ع) پرسیدم: روز عید فطر، روزه گرفتن چه صورت دارد؟ ابو عبد اللَّه گفت: روز عید فطر، روزه گرفتن شایسته نیست و نه روزهاى عید قربان‏.

از ابو عبد اللَّه صادق (ع) پرسیدم: روز عید فطر، روزه گرفتن چه صورت دارد؟ ابو عبد اللَّه گفت: روز عید فطر، روزه گرفتن شایسته نیست و نه روزهاى عید قربان‏.

ربعى بن عبد اللَّه و فضیل بن یسار از امام صادق علیه السّلام روایت کرده‏اند که آن حضرت فرمود: در مسافرت نماز جمعه و نماز عید فطر و عید قربان‏ واجب نیست.

علّت اینکه روزه داشتن در ایّام تشریق (سه روز بعد از عید قربان‏) مکروه شده اینست که گروه حاجّ زائرین خداى عزّ و جلّ هستند، و بهمین جهت در ضیافت او بسر میبرند، و براى میهمان شایسته نیست که نزد کسى که بزیارت او آمده و در ضیافت او قرار گرفته است روزه بدارد.

من لا یحضره الفقیه / ترجمه غفارى باب نوادر

 

 

4899- أبو سعید خدرى گوید: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله سفارشاتى به امیر مؤمنان علیه السّلام کرد و فرمود: یا على هنگامى که عروس را بخانه خود مى‏آورى‏

کفش او را از پاى بدر آور تا بنشیند (یا هنگامى که مى‏نشیند) و پاى او را با آب بشوى و آن آب را از در خانه تا آخرین نقطه حیاط خانه بریز، زیرا اگر چنین کنى خداوند هفتاد هزار نوع تنگدستى را از آن خانه ببرد، و هفتاد هزار نوع برکت وارد کند، و هفتاد رحمت نازل کند که بالین سر عروس بگردند تا اینکه برکتش بهمه زوایاى خانه تو برسد، و عروس از دیوانگى و مرض جذام و برص ایمن باشد تا آن برکات و رحمت‏ها در خانه هست، و عروس را از خوردن دوغ و سرکه و خیار یا گشنیز و سیب ترش این چهار چیز باز دار، امیر مؤمنان علیه السّلام عرض کرد یا رسول اللَّه براى چه از اینها او را منع کنم؟ فرمود: براى اینکه رحم از این چهار چیز عقیم و نازا و رطوبتى مى‏شود و سبب نزائیدن و بار بر نداشتن رحم است، در حالى که حصیرى در گوشه‏اى از خانه باشد بهتر است از زنى که نزاید، على علیه السّلام پرسید دریغ داشتن سرکه براى چه؟

فرمود: با خوردن سرکه اگر حائض شود هیچ وقت درست از خون پاک نمى‏شود، خیار یا گشنیز در شکم او مبدّل به خون حیض مى‏شود و درد زایمان را بر او سخت مى‏گرداند، و سیب ترش نیز خون حیض را قطع کرده و خود موجب مرض مى‏شود.

بعد فرمود: یا على در اوّل و وسط و آخر ماه با همسرت نزدیکى مکن زیرا در این اوقات جنون و جذام و فلج اعضا یا ناقص العقلى بر همسر و فرزندش هجوم کند، یا على بعد از ظهر نیز با همسرت مقاربت نکن زیرا اگر فرزند نصیبتان شود چپ چشم باشد و شیطان را خوش آید که فرزندان آدم چپ چشم باشند. یا على در حین مقاربت سخن مگو زیرا ممکن است فرزندى که بوجود آید لال باشد، و فرمود: بفرج زنش کسى نظر نکند، و هنگام مواقعه دیده خود را ببندد زیرا نظر کردن آن هنگام بعورت زن موجب کورى فرزند باشد، یا على بعشق و هواى زن غیر خودت با همسرت میاویز چرا که من میترسم اگر فرزندى پسر نصیبتان شود مخنّث و خود فروش و زن مآب باشد و یا دیوانه و ناقص العقل، یا على هر کس در رختخواب با حالت جنابت با عیالش بود قرآن نخواند زیرا من میترسم آتشى از آسمان بیاید و هر دو را بسوزاند.

مؤلّف این کتاب- رحمة اللَّه- گوید: مرادش از قراءت قرآن سوره‏هاى سجده است یا آیات سجده نه جاى دیگر قرآن.

یا على با همسرت مجامعت مکن مگر تو دستمالى داشته باشى و او دستمالى و پارچه‏اى دیگر، و هر دو با یک پارچه خود را پاک نکنید که نطفه روى نطفه واقع شود و موجب دشمنى و عداوت میان شما گردد و کار را بجدائى و طلاق کشاند.

یا على در حال ایستادن با همسرت نزدیکى مکن زیرا این عمل کار الاغ است و اگر فرزندى میان شما تولید شود در بستر بول کند چنان که حمار در هر کجا بول کند، یا على در شب عید قربان‏ با زنت همخوابگى مکن زیرا اگر فرزندى پیدا شود شش انگشتى باشد یا چهار انگشتى، یا علیّ با همسرت در زیر درخت میوه مجامعت مکن زیرا اگر داراى فرزند شوى او مردى جلّاد آدمکش و جاسوس خواهد شد، یا علیّ در مقابل خورشید با زنت همبستر مشو مگر اینکه پرده‏اى بیاویزى تا شما را پنهان کند، زیرا اگر داراى فرزند شوید آن فرزند همیشه با فقر و تنگدستى دست بگریبان است تا روز مرگش، یا علی میان اذان و اقامه مؤذّن با همسرت مقاربت مکن زیرا اگر فرزند بهمرسانید خونریز خواهد گشت و بدان حریص باشد، یا على در حالى که زنت حامله است با او مواقعه مکن مگر اینکه قبلا وضو بسازى زیرا اگر در آن حال داراى فرزند شوید کور باطن و بخیل باشد، یا على در نیمه شعبان با زوجه‏ات نزدیکى نکن زیرا اگر فرزندى برایتان پیدا شود شوم و بد فال و نامبارک و نحس باشد و نحسیش در چهره‏اش هویدا باشد. یا على در اواخر ماه شعبان یا یکى دو روز بآخر مانده با همسرت نزدیکى مکن زیرا اگر فرزندى نصیبتان شود گمرکچى یا از اعوان ظلمه شود و در خدمت حکومت ظالم باشد و کشتار جماعت بسیارى از مردم بدست او انجام گیرد، یا علیّ در بام خانه‏ها با همسرت همخوابگى مکن زیرا اگر فرزندى برایتان آید منافق و ریا کار و بدعت گذار باشد، یا على هر گاه بسفرى از منزل خارج شدى در آن شب با عیالت نزدیکى مکن زیرا اگر فرزند بهمرسانید مال را در راه نادرست خرج خواهد کرد و این آیه را رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله قراءت فرمود إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطِینِ‏ (بیهوده مصرف‏کنان مال، برادران دیوان باشند).

یا على اگر در سفرى از شهر خارج شدى تا سه شبانه روز با عیالت همبستر مشو چرا که اگر فرزندى برایتان آید دستیار ظالمان خواهد شد بر علیه تو. یا على بر تو باد که در شب دوشنبه از زوجه‏ات کام گیرى زیرا اگر فرزندى آید حافظ قرآن گردد، و راضى باشد بآنچه خداوند عزّ و جلّ نصیبش فرموده است، یا على اگر در شب سه شنبه با عیالت مواقعه کنى و داراى فرزند شوى آن فرزند شهادت در راه خدا پس از گواهى او بتوحید و کلمه لا اله إلّا اللَّه و أنّ محمّدا رسول اللَّه نصیبش خواهد شد، و خداوند او را در زمره مشرکین عذاب نکند، و نیز بوى دهانش خوش باشد، و رحیم دل و با سخاوت و از غیبت و تهمت و دروغ و بهتان پاک زبان باشد. یا على اگر با عیالت در شب پنج شنبه همبسترى کنى و خداوند فرزندى بشما عنایت کند او یکى از رؤسا یا علما خواهد گشت و اگر در روز پنجشنبه باشد نزدیک زوال ظهر که خورشید در وسط آسمان است و داراى فرزند شوید شیطان تا زمان پیرى او باو نزدیک نگردد و مدیریّت دیگران را کند و خداوند او را سلامتى در دین و دنیا عطا فرماید یا على اگر کامیابیت از او در شب جمعه باشد و فرزندى بیاید آن فرزند خطیب دهن‏دار و خوش بیان شود. و اگر در روز جمعه مجامعت کنى بعد از نماز عصر و فرزند نصیبتان شود او مردى مشهور و معروف و دانشمند شود. و اگر در شب جمعه بعد از نماز عشا مجامعت کنى امید است که اگر فرزند بهمرسد از ابدال و رجال الهى باشد إن شاء اللَّه تعالى.

یا على با همسرت در اوّل ساعت شب مقاربت مکن زیرا اگر فرزنددار شوید اطمینان نیست که ساحر نباشد و دنیا را بر آخرت ترجیح ندهد، یا على این سفارشات را بگوش بسپار چنان که من از جبرئیل بخاطر گرفتم.