عذابی سخت در ظاهری زیبا

قابل توجه اونایی که میگن چرا فلانی با اینهمه گناه باز هم ثروتمنده ولی ما با اینهمه عبادت و با خدا بودن باز هم فقیر و بیچاره ایم ؟ چرا وضع اونا روز به روز بهتر میشه ؟ 

البته این یه بحث کلی نیست بلکه جزء و خاص رو در برمیگیره! 

 

گستره معنایى استدراج‏

استدراج در کنار مراحل هدایت و آزمایش عمومى انسان، از سنت‏هاى فراگیر الهى و ویژه مردمان گمراه و سرکش است که در آن، انسان به تدریج و غیر مستقیم، بر اثر اصرار بر گناه و نافرمانى، به عذاب و هلاکت نزدیک می ‏شود.
استدراج از ریشه «د- ر- ج» به معناى «اندک اندک، گام برداشتن» و «حرکت چیزى یا حرکت در ضمن چیزى» و «در هم پیچیده شدن اشیا و مرگ و فنا» است. در همه کاربردها معناى تدریج و نوعى حرکت صعودى یا نزولى وجود دارد.
استدراج به نوعى صناعت ادبى نیز که درباره مباحثات و مجادلات است گفته می شود؛ به این گونه که شخص از مسیرى پنهان و با جلب نظر تدریجى مخاطب، او را به پذیرش مدعایش وادار می کند.
مفهوم قرآنى استدراج گویاى فرو رفتن افراد به تدریج در مقصد و فرجامشان، یا در هم پیچیده شدن زندگى و وجودشان بر اثر غفلت از یاد خداوند است. آنان که از هدایت‏هاى تکوینى و تشریعى‏ خداوند و آزمایش‏هاى گوناگون او براى هدایتشان اثر مثبت نمی پذیرند، سرانجام به کلى رها می ‏گردند و حتى زمینه‏ ها و امکانات سقوط و تنزّلشان نیز مهیّا می شود تا به فرجام شوم خویش نزدیک شده، ناگاه به عذاب خداوندى دچار گردند.
واژه استدراج تنها دو بار در قرآن آمده است‏. علاوه بر آن در قالب واژگان متعدد دیگرى نیز به گستره وسیع معنایى آن اشاره شده است. در واقع، مفهوم استدراج را باید ذیل دو عنوان وسیع «کفر» و «ایمان» بررسى کرد.

عذابى سخت در ظاهرى زیبا

زندگى در استدراج، ظاهراً موفقیت ‏آمیز و همراه با بهره‏ مندى از لذت‏هاى حیات است. واژه «امداد» که در قرآن به معناى گشایش و وسعت در زندگى مادى یا معنوى- هنگامى که به گمراهى افراد می ‏انجامد- می باشد، به این واقعیت اشاره دارد.
خداوند در شرح حال مبتلایان به استدراج می ‏فرماید: «آنان می پندارند که افزونى نعمت‏ها، ثروت‏ها و فرزندانشان، گشودن درهاى خیرات به روى آنهاست. این گونه نیست، بلکه آنان واقعیت این نعمت‏ها را نمی ‏فهمند». در حقیقت، مبتلایان به استدراج از روبه ‏رو شدن با این واقعیت ناخوشایند هراس دارند، از این رو خود را نسبت به آن ناآگاه نشان می ‏دهند و در تاریکى غفلت خویش به آرامش کاذب بسنده می ‏کنند.
خداوند نیز در مسیر انتخابىِ آنان رهایشان ساخته تا نعمت‏هایش به عذاب و خسران ختم شود.
خداوند در آیاتى دیگر از فرجام این نعمت‏هاى زودگذر خبر می ‏دهد:
آنان و پدرانشان را از نعمتها برخوردار کردى تا یاد تو را فراموش ساخته، تباه و هلاک گردند: «... مَتَّعتَهُم وءاباءَهُم حَتّى‏ نَسُوا الذّکرَ وکانوا قَومًا بوراً»¹. این معنا را از واژه «اتراف» (سبأ، آیه 34) که به ثروتمندانِ مرّفه و راحت‏ طلب اشاره دارد نیز می ‏توان استفاده کرد.
ظاهر نیکوى استدراج سبب می ‏شود تا انسان اعمالش را نیکو شمرده و از اصلاح خود غافل گردد. آیا شما را از زیانکارترین آدمیان خبر ندهم؟
آنان کسانی ‏اند که تلاش‏هایشان در زندگانى دنیا بیهوده بوده و در عین حال، خود را موفق و درستکار مى‏پندارند: «قُل هَل نُنَبّئُکُم بِالاخسَرینَ اعملا* الَّذینَ ضَلَّ سَعیُهُم فِى الحَیوةِ الدُّنیا وهُم یَحسَبونَ انَّهُم یُحسِنونَ صُنعا»². شیطان در این فرایند نقشى اساسى دارد که از آن با عنوان «تسویل» و «تزیین»، به معناى «زیبا نشان دادن زشتی ‏ها» یاد شده است. آنان که پس از آشکار شدن راه هدایت، به گذشته تاریک خویش باز می ‏گردند، فریفته شیطان گشته و او آنها را در این مسیر یارى می کند: «انَّ الَّذینَ ارتَدّوا عَلى‏ ادبرِهِم مِن بَعدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الهُدَى الشَّیطنُ سَوَّلَ لَهُم واملى‏ لَهُم»³. قلب‏هاى سرکشان از پیام‏هاى الهى، سخت گردیده و شیطان، اعمالشان را در برابرشان زیبا جلوه می دهد: «فَلَولا اذ جاءَهُم بَأسُنا تَضَرَّعوا ولکِن قَسَت قُلوبُهُم و زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیطنُ ما کانوا یَعمَلون»⁴.
نعمت‏هاى استدراجى در افراد، حالت‏هاى ویژه ‏اى می آفریند که دسته دیگرى از مفاهیم را بدان می پیوندد. «فرح» به معناى شادى بیش از اندازه و بى مورد، «بطر» به معناى زیاده ‏روى در خوشى به همراه غفلت‏، «أشر» به معناى شدّت حالت بطر به همراه ناسپاسى‏، «فکاهه» به معناى خنده و مزاح که گاه همراه با بی ‏توجهى و غفلت از گناهان و زشتی ‏هاى خویش‏، «لهو» به معناى گرایش به لذت‏ها، بدون توجه به عاقبت و فرجام آنها، «لعب» به معناى تفریح‏هاى نابخردانه و سرگرمی ‏هاى پوچ‏ است که همه این موارد، به این حالت‏ها اشاره دارند.
کافران در زمین، به ناحق شادى کرده و از روى غرور و مستى، به شادمانى می ‏پردازند، از این رو شایسته عذاب خداوند هستند: «ذلِکُم بِما کُنتُم تَفرَحونَ فِى الارضِ بِغَیرِ الحَقّ وبِما کُنتُم تَمرَحون»⁵، چرا که خداوند این گونه شادى کنندگان مغرور را دوست نمی ‏دارد: «انَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الفَرِحین»⁶ و چه بسا مردمانى که از فراوانى نعمت، به مستى و غرور روى آورده و سرانجام به عذاب خداوند گرفتار گشتند: «وکَم اهلَکنا مِن قَریَةٍ بَطِرَت مَعیشَتَها ...»⁷. آنان در روز واپسین خواهند دانست که خود، دروغگویانى‏
هوس باز بودند، یا مؤمنان: «سَیَعلَمونَ غَدًا مَنِ الکَذّابُ الاشِر»⁸. آنان به هنگام گذر از کنار مؤمنان، ایشان را مسخره کرده و در غفلتى شادمانه به سوى خانواده خویش رهسپار می شوند: «انَّ الَّذینَ اجرَموا کانوا مِنَ الَّذینَ ءامَنوا یَضحَکون* واذا مَرّوا بِهِم یَتَغامَزون* واذَا انقَلَبوا الى‏ اهلِهِمُ انقَلَبوا فَکِهین»⁹. پس بگذار هرچه می خواهند در دنیا بخورند و بهره گیرند و آرزوهایشان را مایه غفلت خویش قرار دهند که به زودى با واقعیت ناخوشایند زندگى خویش روبه‏ رو خواهند شد: «ذَرهُم یَأکُلوا ویَتَمَتَّعوا ویُلهِهِمُ الامَلُ فَسَوفَ یَعلَمون»¹⁰. آنان را به حال خود واگذار تا در باطل غوطه ‏ور باشند و به بازى سرگرم شوند تا آن که سرنوشت تباه خویش را در آن روز موعود دربرگیرند: «فَذَرهُم یَخوضوا ویَلعَبوا حَتّى‏ یُلقوا یَومَهُمُ الَّذى یوعَدون»¹¹.
در واقع خداوند با رفع فشارهاى مستقیم و غیر مستقیم خود و مهیّا ساختن همه زمینه ‏هاى تنعّم و تلذّذ براى این اشخاص، به نوعى در فرایند گمراهى آنان نقش دارد. به آنان تنها براى افزایش گناهان مهلت داده و رهایشان مى‏سازیم: «انَّما نُملى لَهُم لِیَزدادُوا اثمًا»¹²، از این رو فرایند ابتعاد ستم‏کاران با پیشرفت‏هاى مادى، به منزله لعنت و نفرین خداوند بر آنان است.

 

1_ فرقان آیه 18

2_کهف آیات 103 و 104

3 _ محمد آیه 25

4_ انعام آیه 43

5_ غافر آیه 75

6_ قصص آیه 76

7_ قصص آیه 58

8_ قمر آیه 26

9_مطقفین آیات 29-31

10_ حجر آیه 3

11_ زخرف آیه 83 - معارج آیه 42

12_ آل عمران آیه 178

نام کتاب: استدراج سقوط گام به گام‏
نویسنده: فرهنگ و معارف قرآن‏
ناشر: مؤسسه بوستان کتاب‏