شگفتی های آفرینش

 

 

[حکمت محروم بودن عدّه‏اى از چشم و گوش و عقل‏]

اى مفضّل! در حال کسى که از داشتن دیده محروم است، اندیشه کن. بنگر که چگونه در کارش نارسایى پدید مى‏آید. این شخص قدمگاهش را نمى‏شناسد، مقابلش را نمى‏بیند، رنگها را از هم باز نمى‏شناسد، زشت و زیبا را تفاوت نمى‏دهد. اگر ناگاه بر گودالى مشرف شود آن را نمى‏بیند، اگر دشمنى به او هجوم برد نمى‏شناسدش. بدرستى توان کتابت و تجارت و صیاغت (زرگرى، ریخته‏گرى) ندارد. تا جایى که اگر از ذهن و اندیشه برخوردار نباشد همانند یک سنگ در حال سقوط است.

همچنین کسى که نمى‏شنود، نارسایى بسیار در کارش پدید مى‏آید. روح و لذت مخاطبه (گفت و شنود) و محاوره را از دست مى‏دهد، از نغمه‏هاى دلربا و الحان راحت افزا محروم است، براى مردم گفتگو با او بسیار دشوار و ملال‏آور مى‏شود. مانند یک غایب و مرده بدرستى از اخبار مردم دیگر آگاه نمى‏شود در حالى که همه چیز را مشاهده مى‏کند و زنده است.

امّا اگر عقل و اندیشه نداشته باشد، به حیوان مى‏ماند و چه بسا بسیارى از مصالح حیوانات را نداند و نتواند [؛ زیرا حیوانات از سر غریزه کارهاى شگفتى مى‏کنند].

آیا نمى‏بینى که چگونه براى انسان اعضا، عقل و دیگر ویژگیها آفریده شد تا با نبود و یا ناقص بودن آنها دشوارى در کارش رخ ندهد و آفرینش او تمام و کامل باشد. چرا چنین شد؟ آیا این جز بیانگر خلقتى حکیمانه و عالمانه است؟

مفضّل مى‏گوید: عرض کردم: پس از چه روى برخى از مردم شمارى از این اعضا را ندارند و به خاطر آن در دشواریهایى که فرمودید مى‏افتند؟

فرمود: این امر گاه براى آن است که شخص مبتلا، تأدیب شود و نیز دیگران از آن، درس عبرت بگیرند. چنان که گاه پادشاهان مردم را به خاطر این اهداف تأدیب مى‏کنند. بى‏شک این اعمال آنان، گاه پسندیده و تدبیرى نیکوست.

همچنین کسانى که دچار این بلاها مى‏شوند اگر [بى‏شکیب نباشند و] خداى را سپاس گویند و به درگاهش انابه کنند، پس از مرگ از پاداش عظیم و بسیار بهره‏مند مى‏گردند تا جایى که اگر پس از مرگ اختیار داشته باشند چنین مى‏خواهند که بار دیگر در بلاها درافتند و از پاداش و اجر الهى سود ببرند.

[چرا بلاها هم براى فاجر است و هم براى صالح؟]

گاه مردم گرفتار بلایى مى‏شوند که نیکوکار و بدکار را فرا مى‏گیرد، گاه نیز انسانهاى نیکوکار دچار مى‏شوند و بدکاران مى‏رهند. اینان مى‏گویند: این امر با تدبیر و حکمت نمى‏سازد پس چه دلیلى دارد؟

در پاسخ آنان باید گفت: اگر چه این بلاها گاه صالح و طالح را در بر مى‏گیرد امّا خداوند جلّ و علا سود هر دو را در آنها نهاده است؛ زیرا صالحان هنگامى که گرفتار مى‏شوند به یاد نیکیها و نعمات گذشته خداوند و پروردگار خویش مى‏افتند و پیشانى بر خاک مى‏نهند و او را سپاس مى‏گزارند و شکیبایى پیشه خود مى‏سازند. بدکاران و فاسدان نیز وقتى که گرفتار این بلاها مى‏شوند، قدرى شکسته مى‏شوند و از معصیت و فساد مى‏پرهیزند.

نیز نعمت و سلامتى هم به سود هر دو گروه است: صالحان از نیکویى و صالح بودن خود شادند و مسرور و با این نعمتها بر رغبت و شوقشان به سوى عمل صالح افزوده مى‏شود و فاجران و فاسدان نیز به رأفت و مهر خداوندگارشان پى مى‏برند و در مى‏یابند که خداوند جلّ و علا بى‏آنکه آنان سزاوار مستحق باشند به آنان نعمت و سلامتى عطا فرموده است آنگاه این رأفت و گذشت الهى باعث مى‏گردد که این افراد هم نسبت به مردم رأفت ورزند و از آنان درگذرند.

ممکن است کسى بگوید: این که گفتید هنگامى است که بلاها در مال مردم بیفتد امّا چه مى‏گویید هنگامى که بلا در «جان» آنان بیفتد؛ مانند:

آتش‏سوزى، غرق شدن، سیل و زلزله که باعث مى‏گردد که جانشان را از دست بدهند؟

در پاسخ گفته مى‏شود: خداوند جلّ و علا در این هم خیر و صلاح هر دو گروه را نهاده است؛ زیرا صالحان از این سراى پیچیده در بلاها و سختیها راحت مى‏شوند [و به منزل نعمت و راحتى مى‏رسند] فاجران و فاسدان نیز اگر بر اثر این بلاها بمیرند از سویى باعث کاهش عذاب آخرت آنان است و از سوى دیگر باعث مى‏گردد که به فساد و فسق ادامه ندهند.

کوتاه سخن اینکه آفرینشگر والامرتبه، با حکمت و قدرت خود همه این امور را به سود و مصلحت همه مى‏گرداند. چنان که اگر توفان، درختى یا نخلى را از ریشه در آورد سازنده ماهر، آن را بر مى‏دارد و در جایهاى فراوان به کار مى‏گیرد.

تدبیرگر و حکیم عالم نیز چنین است. اگر بلاهاى جانى و مالى فرود آید همه را به سود و مصلحت همه مردم مى‏گرداند.

اگر بگوید: اصلا چرا واقع مى‏شوند؟

در پاسخ گفته مى‏شود: براى آنکه فاجران و فاسدان از سلامتى و راحتى در گناه و فسق و فجور بیشتر و گناهان افزونتر گرفتار نیایند و نیکوکاران نیز از تلاش و مجاهده [که لازمه آن تحمّل دشواریها و ناگواریهاست‏] باز نمانند. غالبا این دو حالت زمانى رخ مى‏نمایند که مردم در راحتى و وفور نعمت باشند و این بلاها آنان را از سقوط باز مى‏دارد و به آنچه سود و مصلحت آنان در آن است آگاه مى‏سازد.

اگر از این بلاها در امان و راحت باشند، در طغیان و معصیت فرو مى‏روند، چنان که مردم در آغاز چنین بودند و چنان در معصیت و فساد غرق شدند که به بلا و طوفان گرفتار گشتند تا زمین از لوث آنان پاکیزه شود.

 

 

نام کتاب: شگفتیهاى آفرینش( ترجمه توحید مفضل)

نویسنده: مفضل بن عمر

تاریخ وفات مؤلف: نیمه دوم قرن دوم‏

مترجم: میرزایى، نجف على‏

محقق / مصحح: ندارد

موضوع: کلام‏

زبان: فارسى‏

تعداد جلد: 1

ناشر: مؤسسه انتشارات هجرت‏

مکان چاپ: ایران؛ قم‏

سال چاپ: 1377 ش‏

نوبت چاپ: پنجم‏