سایه مرگ

مرگ، از نظر قرآن امرى وجودى است؛ یک انتقال و عبور از جهانى به جهان دیگر است و لذا در بسیارى از آیات قرآن، از «مرگ» تعبیر به «توفى» شده که به معناى بازگرفتن و دریافت روح به وسیله فرشتگان است.

در روایات اسلامى تعبیرهاى مختلفى درباره حقیقت مرگ آمده است: امام جواد علیه السلام مى‏فرماید: هُوَ النَّومُ الَّذى‏ یَأْتیکُمْ کُلَّ لَیْلَةٍ الّا انَّهُ طَویلٌ مُدَّتُهُ، لا یَنْتَبِهُ مِنه الّا یَوْمَ القِیامَةِ؛[1] مرگ همان خوابى است که هر شب به سراغ شما مى‏آید، جز این که مدتش طولانى است وانسان از آن بیدار نمى‏شود تا روز قیامت! از این که در مباحث مربوط به برزخ آمده که حالت اشخاص در برزخ متفاوت است، مى‏فهمیم که مرگ فنا و نابودى نیست.[2]

موت در معانى گوناگونى در قرآن آمده است:

الف) در مقابل قوه نامیه موجود در انسان، حیوانات و نباتات؛[3]

ب) از بین رفتن قوه احساس؛[4]

ج) از بین رفتن قوه عاقله (جهل)؛[5]

د) براى تشبیه هر امرى که زندگى را تیره کند (موت در این معنا غیر حقیقى است و به صورت مجاز به خاطر شباهت، به مرگ حقیقى اطلاق مى‏شود)؛[6]

ه) به معناى خواب؛[7]

و) در مقابل حیات و از بین رفتن قوه حیوانى و جدایى روح از بدن.[8]

فلسفه و هدف مرگ و حیات، آزمایش انسان است‏ .

تفاوت مرگ و خواب :

الف) مردن مثل خواب است؛

ب) همان‏طور که انسان در خواب متوجه چیزهایى است، در مرگ و پس از مرگ نیز متوجه چیزهاى بیشترى مى‏شود.

در مورد قسمت اول، این توضیح لازم است که مرگ و خواب، شباهت بسیارى به هم دارند، ولى یک تفاوت عمده و اساسى میانشان هست که آنها را از هم متمایز مى‏سازد و آن این‏که خداوند هم در مرگ و هم در خواب روح انسان را قبض مى‏کند، امّا در مرگ دیگر روح به بدن باز نمى‏گردد و دستگاه مغز آدمى تعطیل مى‏شود، ولى در خواب، فقط بخشى از دستگاه مغز تعطیل مى‏شود و روح دوباره به بدن باز گردانده مى‏شود: «اللَّهُ یَتَوَفَّى الْأَنفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَ الَّتِى لَمْ تَمُتْ فِى مَنَامِهَا فَیُمْسِکُ الَّتِى قَضَى‏ عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَ یُرْسِلُ الْأُخْرَى‏ إِلَى‏ أَجَلٍ مُّسَمًّى»[9]؛ خداوند ارواح را به هنگام مرگ به تمامى باز مى‏ستاند و ارواحى را که نمرده‏اند نیز به هنگام خواب مى‏گیرد؛ سپس ارواح کسانى را که فرمان مرگ آنها را صادر کرده، نگه مى‏دارد و ارواح دیگرى را [که باید زنده بمانند] تا سرآمد [وقت‏] معیّنى باز مى‏گرداند.

به این ترتیب، روشن مى‏شود که خواب برادر مرگ و شکل ضعیفى از آن است. از امام جواد علیه السلام سؤال شد مرگ چیست؟ فرمود: مرگ همان خوابى‏است که هر شب به سراغ شما مى‏آید، جز این‏که مدّتش طولانى است و انسان از آن بیدار نمى‏شود تا روز قیامت.[10]

در مورد قسمت دوم سؤال، باید چنین توضیح داد: چنان‏که انسان در خواب چیزهایى را متوجه مى‏شود، پس از مرگ نیز در مقیاس وسیع‏تر مسائل را مى‏فهمد. وقتى انسان مى‏میرد، پرده از مقابل چشمان او کنار مى‏رود و عالَمى فراتر از عالم دنیا را مشاهده مى‏کند. در آن عالَم، محدودیت‏هاى این عالم وجود ندارد و زمان و مکان در آن‏جا مطرح نیست. زندگى آخرتى در مقایسه با زندگى دنیایى، بسیار عمیق‏تر و پر دامنه‏تر است‏.

روح انسان مى‏تواند در خواب اخبار قیامت و آینده دور را به دست آورد و از آن جا خبر گیرد. از برخى آیات قرآن استفاده مى‏شود که پاره‏اى از خواب‏ها انعکاسى از آینده دور یا نزدیک است. آیات 36 تا 43 سوره یوسف، رؤیاى پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله که در سوره فتح آیه 27 آمده و خواب حضرت ابراهیم که در سوره صافات آیه 102 آمده، از جمله این آیات است. از این آیه‏ها استفاده مى‏شود که دستگاه گیرنده حساس روح آدمى، از طریق ارتباط مرموزى، مى‏تواند از حوادث آینده خبر آورد. خواب در اسلام حرکت روح به سوى عالم ارواح شمرده شده است.

روح انسان در عالم خواب، قالب مثالى (برزخى) به خود مى‏گیرد و به پرواز در مى‏آید و عوالمى را سیر مى‏کند که در بیدارى میسر نیست؛ این آگاهى بستگى به تکامل روحى افراد دارد، لذا تنها بعضى از ارواح به آنها آگاه مى‏شوند؛ همان گونه که براى برخى از اولیاى خداوند متعال در بیدارى نیز چنین چیزى ممکن مى‏باشد.

نام کتاب: پرسمان قرآنى معاد

نویسنده: سید على هاشمى نشلجى‏

موضوع: پرسش و پاسخ قرآنى برزخ و عالم آخرت‏

زبان: فارسى‏

تعداد جلد: 1

ناشر: موسسه بوستان کتاب‏

مکان چاپ: قم‏

سال چاپ: 1386

نوبت چاپ: چهارم‏

---

[1] ( 2). بحار الانوار، ج 6، ص 155

[2] ( 1). ر. ک: تفسیر نمونه، ج 22، ص 261- 264

[3] ( 4). فرقان، آیه 49

[4] ( 5). مریم، آیه 66

[5] ( 6). انعام، آیه 122

[6] ( 7). آل‏عمران، آیه 119

[7] ( 8). زمر، آیه 42

[8] ( 9). آل عمران، آیه 185؛ زمر، آیه 30؛ ر. ک: فیروز آبادى، بصایر، همان، ص 338- 536

[9] ( 1). زمر، آیه 42

[10] ( 2). بحارالانوار، ج 6، ص 155؛ ر. ک: تفسیر نمونه، ج 22، ص 261-/ 263 و ج 5، ص 272- 273